İttihat ve Terakki Sol mu? Felsefi Bir Deneme
Felsefi bakış açısıyla her şeyin gerisinde bir soru yatar. İnsanlık tarihinin en karmaşık olayları ve hareketleri, çoğunlukla basit görünürken, altında derin anlamlar taşır. Tarihin büyük figürleri ve ideolojileri üzerine yapılan tartışmalar, yalnızca onların neyi savunduklarını değil, aynı zamanda insanlık durumunu nasıl anlamamız gerektiğini de sorgular. Bu yazıda, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni, solculuk gibi belirli bir siyasi etiketin ötesinde, etik, epistemoloji ve ontoloji perspektiflerinden inceleyeceğiz. İttihat ve Terakki gerçekten “sol” bir hareket miydi? Bu sorunun cevabı, yalnızca siyasi bir etiketle sınırlı kalmayıp, felsefi bir sorgulamayı da beraberinde getiriyor.
İttihat ve Terakki’nin Etik Temelleri: İyilik ve Adalet Arayışı
Etik, doğru ve yanlış arasındaki farkı anlamamıza yardımcı olan bir disiplindir. İttihat ve Terakki hareketi, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde toplumsal adaletsizliklere karşı çıktığı iddia edilen bir harekettir. Ancak, etik açıdan bakıldığında, bu hareketin gerçekten “sol” bir etik anlayışına sahip olup olmadığını anlamak için, hareketin izlediği politikaları ve değerleri detaylı bir şekilde ele almak gerekir.
İttihat ve Terakki, halkın refahını artırmayı ve adaleti sağlamak amacıyla, toplumsal düzeni değiştirmeyi hedeflemiştir. Ancak bu değişim, çoğu zaman sert bir şekilde, otoriter bir biçimde ve merkeziyetçi bir yaklaşımla gerçekleşmiştir. Dolayısıyla, bir sol hareketin en temel ilkelerinden olan “bireysel özgürlük” ve “eşitlik” ilkeleri, İttihat ve Terakki’nin uygulamalarıyla çelişmiş olabilir.
Bu bağlamda, solculuk genellikle özgürlükçü ve bireysel hakların ön planda tutulduğu bir ideoloji olarak kabul edilirken, İttihat ve Terakki’nin birçok uygulaması, güçlü bir merkezi yönetimi ve otoriter karar alma mekanizmalarını benimsemiştir. Yani, bu hareketin etik yönü, gerçekten “sol” değerleri yansıtıp yansıtmadığı sorusu, hala açık bir tartışma konusudur.
Epistemoloji ve İttihat ve Terakki: Gerçeklik Algısı ve Bilginin Rolü
Epistemoloji, bilginin doğası, kaynağı ve sınırları üzerine düşündüğümüzde, İttihat ve Terakki’nin bilgiye bakış açısını sorgulamak önemli hale gelir. Bu hareketin fikri altyapısını, daha geniş bir epistemolojik çerçevede anlamak, ideolojik yönlerinin sadece politik değil, aynı zamanda bilgiye dair görüşlerinin de ne olduğunu ortaya koyar.
İttihat ve Terakki’nin kurucuları, Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu durumdan çıkabilmek için bir tür “bilimsel” ilerlemeyi savunmuşlardır. Özellikle Batı’daki bilimsel ve teknolojik ilerlemeyi taklit etme düşüncesi, onların epistemolojik bakış açısını şekillendirmiştir. Buradaki temel soru, İttihat ve Terakki’nin bilime yaklaşımının ne ölçüde özgürlükçü olduğu ve farklı bilgi biçimlerini kabul edip etmediğidir. Çünkü sol bir düşünce, genellikle bilginin çok sesliliğine ve toplumsal eşitlik çerçevesinde doğruya ulaşmaya vurgu yapar.
Ancak İttihat ve Terakki hareketinin kendi bilgi anlayışında, Batı’nın bilimsel görüşlerinin üstünlüğü vurgulanmış ve bu durum bazen tek bir doğruyu kabul eden, dogmatik bir yaklaşım olarak görülebilir. Bu da, sol düşüncenin çoğulculuk ve katılımcılığa dayalı epistemolojik anlayışlarıyla çelişebilir.
Ontoloji Perspektifinden İttihat ve Terakki: Toplumun Doğası ve İnsan Hakları
Ontoloji, varlık ve gerçekliğin doğasını sorgulayan bir felsefe dalıdır. İttihat ve Terakki hareketinin ontolojik yaklaşımını incelemek, onların insan ve toplum anlayışını derinlemesine anlamamıza yardımcı olabilir. Sol bir ideoloji, genellikle toplumu kolektif bir varlık olarak görür, bireylerin özgürlüklerini ve eşitliklerini savunur. Ancak İttihat ve Terakki’nin ontolojik bakış açısı, daha çok merkezi bir güçle ve elit bir liderlik anlayışıyla şekillenmişti.
İttihat ve Terakki’nin hedeflediği toplum düzeni, çoğu zaman toplumun en alt seviyesindeki bireylerin haklarını görmezden gelerek, elit bir yönetim anlayışını benimsemiştir. Bu, solculuğun temelini oluşturan “herkesin eşit haklara sahip olması” düşüncesiyle ters düşebilir. Özellikle, hareketin uyguladığı otoriter yönetim biçimleri, toplumun tüm kesimlerinin eşitlikçi bir biçimde temsil edilmesi ilkesine karşıt bir duruş sergilemiştir.
Sonuç: İttihat ve Terakki’nin Solcu Olup Olmadığına Dair Düşünsel Sorgulamalar
İttihat ve Terakki Cemiyeti, tarihsel olarak büyük bir dönüşümün ve dönüşüm arzusunun simgesi olarak kabul edilebilir. Ancak, bu dönüşümün gerçekten “sol” bir ideolojiyle uyumlu olup olmadığı, felsefi açıdan oldukça tartışmalıdır. Etik, epistemolojik ve ontolojik açılardan bakıldığında, İttihat ve Terakki’nin solculuktan çok, daha çok bir “merkeziyetçi reform hareketi” olarak tanımlanabileceği söylenebilir.
Ancak bu noktada önemli bir soru da şudur: Bir hareketin “sol” ya da “sağ” olarak etiketlenmesi, tarihsel bağlamda doğru bir sınıflandırma mıdır, yoksa ideolojik bir tartışma alanı mıdır? Hangi ideolojinin “doğru” olduğunu bilmek, yalnızca tarihsel bir inceleme değil, aynı zamanda geleceğe yönelik etik ve epistemolojik seçimlerimizi de etkiler.
Sonuçta, İttihat ve Terakki’nin “sol” mu olduğu yoksa bir başka ideolojik yerleşimle mi şekillendiği, yalnızca tarihsel bir soru olmaktan öte, günümüz toplumlarının ideolojik, epistemolojik ve ontolojik seçimlerine dair önemli bir düşünsel tartışma alanıdır.
Yorumlarınızı Paylaşın!
Sizce İttihat ve Terakki Cemiyeti, ideolojik olarak sol bir hareket miydi? Etik, epistemolojik ve ontolojik açılardan bu soruyu nasıl değerlendiriyorsunuz? Tartışmayı derinleştirecek düşüncelerinizi bizimle paylaşabilirsiniz!